In de dystopische sf-roman van George Orwell woedt een permanente oorlog tussen drie grote machtsblokken: Eurazië, Oost-Azië en Oceanië. Eurazië zou dan grofweg Europa en Rusland tot aan de Behring-straat zijn, Oceanië het Angelsaksische blok met het VK, de VS en Australië, Oost-Azië de rest, minus een betwiste regio tussen de twee blokken, een uitgerekt Midden-Oosten, als eeuwig oorlogsfront. Nu al veel van de andere voorspellingen in “1984” bewaarheid zijn, denken we maar aan de bewakingsstaat en het versmelten van feit en fictie, kunnen we ons afvragen of de geostrategische voorspellingen van Orwell ook niet al gaande zijn. Na Brexit neigt het VK nog meer naar de VS, evenals Australië, dat onlangs de voorkeur gaf aan een Amerikaans bedrijf voor zijn kernduikboot. De samensmelting van Europa en Rusland zou zo het laatste obstakel kunnen zijn, waarvan we de finale stuiptrekkingen met Wit-Rusland nu meemaken. Gewoon economische akkefietjes, zoals de Chinezen die in Orwell’s Oost-Azië meemaken. Een commerciële concurrentiestrijd zal er altijd zijn, ook wanneer de drie machtsblokken gevormd zijn. Ach, misschien is het allemaal te netjes, veel te gestructureerd voor een mensenwereld die toch altijd op chaos uitdraait. Maar dat andere, die totalitaire bewakingsstaat, dat is wel iets om ons zorgen over te maken. Onnodig te zeggen dat het overheidsbeleid tijdens de coronacrisis deze situatie heel wat scherper heeft gesteld. Het was immers opvallend, om niet te zeggen opmerkelijk, dat de reactie van het westen en het oosten, het noorden en het zuiden, gelijklopend waren. Meestal wordt over politieke besluitvorming in de geglobaliseerde wereld veel gebakkeleid, maar nu ging iedereen onmiddellijk akkoord met de toch wel ingrijpende sociale en economische maatregelen. Van Rusland tot China, van communistisch tot fascistisch geïnspireerde bewegingen, van sociaal- tot christendemocratische partijen, iedereen juichte de beperkingen van de individuele vrijheid van mensen toe.
De rol van de media was daarbij overweldigend. Nu waren we het in het “vrije” Europa al gewoon dat enige zelfkritiek op het kleine scherm of kranten verdwenen was. Daarvoor waren we bij ons aangewezen op buitenlandse zenders zoals Russia Today, Al Jazeera, BBC World en CNN. Arte blijft hierbij een anomalie, maar daar moet je genoeg Frans of Duits voor kennen. We vergeten daarbij dat voorgaande zenders niet bestaan om onze belangen te dienen, maar wel om hun belangen te behartigen. De Amerikaanse en Britse zender hebben voor kritische Europeanen minder belang. Hun verhaal loopt gelijk met dat van onze klassieke media. De rol van de Russische en Arabische zender is belangrijker. Ze geven vaak erg interessante en kritische documentaires, veelal gemaakt door westerse onderzoeksjournalisten, iets wat de reguliere media bij ons niet meer doen. De praatprogramma’s en shows zijn voor ons zeer boeiend, omdat ze onderwerpen aanpakken die in onze landen genegeerd worden. Alle inbreuken op mensenrechten en democratische grondwetten worden breed uitgesmeerd. De onterechte opsluiting en foltering van Julian Assange, het overmatig geweld van de politie tegen Afro-Amerikanen, de volksoproer tegen lockdowns en verplichte vaccinatie, de hopeloze migranten die staan te drummen aan de Europese grenzen… alles wordt breed uitgesmeerd en waar nodig vergroot. Iconen van het verzet die in het westen geen gehoor meer krijgen bij de massamedia worden uitgenodigd. Ze geven de omroepen een air van geloofwaardigheid en wekken de indruk dat alles in eigen land veel beter is. Over de wantoestanden aldaar hoor je niets, tenzij voor rechtzetting van beweringen in westerse media en als het echt niet anders kan.
De journalistieke competentie van de niet-westerse propagandazenders steekt schrik af tegen het amateurisme van hun westerse tegenhangers. Ik vind dit een vreemd fenomeen, want wat massabeïnvloeding betreft zijn beide aan mekaar gewaagd. Toch hoor je voor allerhande calamiteiten bij ons een vrij naïeve reactie. Er wordt onmiddellijk naar Poetin of Rusland gewezen, zonder enig valabel bewijs. Dat was zo bij het neerstorten van het Maleisische passagiersvliegtuig tijdens de oorlog in Oekraïne, waar Bellingcat, naar verluidt een werkloos onderzoeksjournalist die uitzond vanuit zijn appartementskeuken, met beelden van Google Earth, het transport van het wapen vanuit Rusland kon bewijzen. Bij het Nederlands onderzoek werd dan weer zoveel geheim gehouden dat je enkel de conclusies maar voor waar diende aan te nemen. Bij de Skripals werd het nog fraaier. Daar hadden bewakingscamera’s beelden opgevangen van Russische soldaten in burgerplunje die zich op dat moment in de buurt bevonden, wat bewijs genoeg was om de vergiftiging van vader en dochter te verklaren. Nog mooier werd de reactie van Rusland, waar op RT de directrice van de zender zelf het paar mannen ondervroeg, die doodleuk beweerden dat ze gewone toeristen waren die daar de mooie, oude kerktoren kwamen bezichtigen. Het lijkt er op alsof de gebrekkige verslaggeving van het westen wordt beantwoord met een even manklopende spiegelreactie. Dat merkte je ook toen Biden Poetin persoonlijk beledigde door hem een schurk te noemen en Poetin daarop repliceerde met zoiets als ‘wat je zegt, dat ben je zelf’. Jawel, wat kinderen onder mekaar zeggen. Dat deze onhandige tactiek wordt gebruikt voor politiek en door mensen op het hoogste niveau, roept bij mij de vraag op: ‘waarom?’. Wellicht werken ze samen voor hetzelfde doel: een totalitair gestructureerde wereld of Orwell’s nachtmerrie. Het zou zomaar kunnen.
Hoe dat zich kan ontvouwen vinden we in het boek “De weg naar onvrijheid” van Timothy Snyder. Wie ontevreden is met de rechts-links of kapitalisme-communisme tegenstelling, kan zich misschien wel vinden in de twee types die hij voorstelt: de politiek van de onvermijdelijkheid en de politiek van de eeuwigheid. De eerste zou je voluntarisme kunnen noemen, in de zin van ‘we willen het, dus het zal moeten’ , met een flinke snuif whishful thinking, als in “de technologie is er en daarom zal ze gebruikt worden, wat er ook gebeurt” en een vleugje berusting: kapitalisme is niet perfect, maar het is het beste dat er is, idem dito voor democratie. Er zit weinig rationalisme in deze benadering, wat voluntaristische filosofen door de anderen altijd verweten werd. Deze richting eindigt steeds in chaos en ik vrees dat dit het tijdsgewricht is dat we nu meemaken. Na chaos komen we onvermijdelijk terecht in een totalitaire structuur, die van de sterke man en de geoliede terreurmachine waarmee de bevolking tot kalmte wordt gedwongen, waarna de rust terugkeert, zij het dan ogenschijnlijk. Voor de politiek van de eeuwigheid hoeven we niet naar het verleden te kijken. Uiteraard waren het nazisme met de grote Führer Hitler, het Stalinisme met vadertje Stalin en de Chinese revolutie met grote roerganger Mao prima voorbeelden. Allen zagen hun duizendjarige rijken voortduren tot in der eeuwigheid. Maar nu, op dit ogenblik, zien we in Rusland, China en een aantal kleinere staten al volwassen totalitaire regimes die probleemloos op het wereldtoneel opereren. Timothy Snyder belicht dit systeem in het Rusland van Poetin, uitvoerig en gedocumenteerd met bronvermelding. Je krijgt zo een zeldzame inkijk in een machtsstructuur die voor ons westerlingen verborgen blijft. Maar het toont eveneens aan dat de stap van vrijheid naar onvrijheid heel klein kan zijn.
De beperking van onze mensenrechten die nu onder het mom van gezondheidsredenen genomen wordt zou wel eens de laatste drastische stap naar een totalitaire maatschappij kunnen zijn. Het voluntaristische plan dat de WEF heeft opgesteld is daarbij het draaiboek voor de eeuwigheid. Zal het lukken? In “Foundation”, het boek van Isaac Asimov dat nu als reeks door Apple tv gestreamd wordt, gaat de auteur ervan uit dat de mens niet kan ingrijpen in de toekomst, dat die als het ware een eigen weg volgt. En in de eerste aflevering van de HBO-serie “True Detective” legt Matthew McConaughey uit dat onze geschiedenis als de wijzerplaat van een klok is, die om de zoveel tijd altijd op hetzelfde punt belandt. Erg waar maar ook erg defaitistisch. En dat hebben juist zowel de politiek van de onvermijdelijkheid en de eeuwigheid gemeen. Misschien moeten we gewoon minder in het verleden en in de toekomst leven. Een mensenleven is niet lang, maar toch lang genoeg om iets van betekenis in het nu te doen.
