Onze Vlaamse staatszender had nog maar eens een studie uit de mouw geschud, nog maar eens over fake news, een constante bekommernis bij meer mainstream media. Want zolang persvrijheid enigszins bestaat en censuur een wrange bijklank heeft, is wetenschappelijk en daardoor objectief onderzoek de oplossing. Nu leek het onderwerp me al iets te sturend om echt zonder vooroordeel te zijn. Hoe Rusland complottheorieën tot in de Vlaamse huiskamers krijgt, lijkt me al te vertrekken van een erg westers subjectief uitgangspunt. Wie bepaalt immers wat complottheorieën zijn en of ze van Rusland komen? Dat euvel tref je vaak aan vandaag de dag. Journalisten stellen vragen waarin het antwoord al besloten ligt, in de zin van ‘U ligt daar in Kiev wel vaak wakker van die Russische bombardementen, niet?’. Durf dan maar eens te zeggen dat er geen bombardement zijn, of dat je niet zeker bent dat het Russische bommen zijn. De correspondenten worden trouwens zorgvuldig gekozen, krijg ik de indruk. Ze bevestigen altijd wat de journalist wil horen en wat de publieke opinie verspreidt. Als er eens een verkeerd antwoord komt, dan valt geheel toevallig de telefoon uit, of het gesprek moet worden gestopt omdat de lijn te slecht is, terwijl ik alles heel duidelijk hoor. Maar ik ben wellicht al te veel gehersenspoeld door de Russische complottheorieën. Die krijg ik nu onrechtstreeks door, in tegenstelling met de Amerikaanse, Britse en Europese wereldzenders, van verdachte websites die vooral complottheorieën spuien. Dat moest onze VRT toch maar eens duidelijk maken. Voorlopig kunnen we die piratenzenders niet van het net weren, dus laten we ze dan maar verdacht maken. Vroeger keek ik op RT vaak naar kritische documentaires, gemaakt door Europese en Amerikaanse producenten met naam, zoals Oliver Stone om er maar een te noemen. Ze behandelden al wat misliep in ons zelfgenoegzaam westers wereldje, iets dat maar al te graag weggemoffeld werd door “the authority”. Bij deze Engelse term die bij ons “autoriteit” heet, hoor ik altijd het stemmetje van Cartman, dat dikke, sorry “bigboned” jongetje uit South Park, ook al een reeks die sinds corona naar de “bad boys” is overgelopen. De grapjes over zijn moeder die in feite een man is, zullen ook wel niet meer mogen. Uiteraard bracht de Russische zender deze onthullende reportages en talkshows om te stoken, maar ze hielden ons schijnheilige machtsblok wel een spiegel voor. Als tv-kijker hoorde je zo eens een andere klok luiden, want dat de Russen al het slechte in de wereld belichaamden, dat kregen we met de paplepel ingegoten. Dat het vrije westen niet zo vrij was en ook niet zo menslievend, werd ons veel minder verteld. Of we moesten het zelf ondervinden.
Volgens die studie naar de manier waarop de Russische complottheorieën tot bij ons komen, was er een duidelijke strategie te ontdekken. Eerst worden ze via de onbetrouwbare conspiracy-sites bij ons gelanceerd en daarna verschijnen ze op de Russische media, soms met behulp van die onbetrouwbare journalisten, Russische spionnen als het ware. Het zou ook kunnen dat échte onderzoeksjournalisten dingen oppikken en dat Russische media die dan voor eigen gebruik overnemen. Maar dat is een gang van zaken die niet bij het plaatje hoort wellicht. Begin 2000, toen er nog een beetje professionele fierheid bij de massamedia heerste, kon je nog andere dingen vernemen. Ze moeten in de reguliere pers aan bod gekomen zijn, want mijn jaarboeken zijn een soort collage van krantenartikelen. Zo las ik bijvoorbeeld dat premier Blair in de problemen kwam toen bekend werd dat met zijn bewijzen voor het bestaan van massavernietigingswapens in Irak geknoeid was. Ondertussen was de oorlog in Irak al gestart en er was nog geen bewijs van het bestaan van die wapens gevonden. Tony schoof de zwarte piet door naar zijn medewerker die hem het bewijs geleverd had, waarop die de zwarte piet weer doorschoof naar zijn bron bij de geheime dienst. Die man wordt dan wat later dood teruggevonden met doorgesneden polsen. Dat is toch groot nieuws en ik ben dat volledig vergeten. Hoe komt dat? Werd er niet genoeg ruchtbaarheid aan gegeven? Begreep ik de draagwijdte er niet van? Was ik nog te volgzaam om er malversaties achter te zoeken?
Het wordt me steeds duidelijker en met mij veel mensen dat de massamedia ons geen nieuws meer brengen, maar het maken. Fake news is daarom een verzinsel om aan de hand van feiten die te gek voor woorden lijken waargebeurde misdrijven weg te moffelen. Deze keer was het niet de platte aarde, maar de verspreiding van het apenpokkenvirus via biolabs in Oekraïne dat moest ontzenuwd worden. Het idee alleen al. Onze Vlaamse zender heeft een kort geheugen. Enkele jaren geleden bracht Canvas een Deense documentaire die ging over het verongelukken van Dag Hammarskjöld, toenmalig secretaris-generaal van de VN, op vredesmissie naar Congo. Zijn vliegtuig stortte neer en later begonnen de komplottheorieën, waarin zelfs een Belgische huurling werd genoemd. In deze docu komt echter nog iets anders aan het licht. De reporter komt uiteindelijk terecht bij een bizar personage, een Brits marineofficier die een soort van eigen koninkrijkje heeft opgebouwd, met een labo waar de dorpelingen zich kunnen laten vaccineren tegen ebola. Inwoners die hij interviewt spreken hun angst en wantrouwen voor deze man uit. De toon van de film is erg luchthartig voor zo’n zwaar thema. Nu ja, het zal wel weer een mockumentary zijn, nog zo’n fake genre dat heel wat kan verhullen. Dit werd wel niet vermeld, dus ik hield er toch een wrang gevoel aan over. Misschien zijn de viruslekken uit labo’s toch zo gek niet. En er zijn er over de hele wereld verspreid, tot in Wuhan China, dus waarom in Oekraïne niet?
Een andere, nog oudere uitzending die ik me vooral nu herinner was van eigen maak. Onder de noemer “Panorama” werd toen nog degelijke onderzoeksjournalistiek gepleegd. De journalisten bewonderden toen heel erg de BBC, die ook met zijn Panorama exemplarisch was. In een boeiende, doch zeer goed onderbouwde aflevering kwam de energievoorziening in België aan bod. Dit soort uitzendingen moeten we momenteel niet meer verwachten bij de massamedia. Ook niet in de geschreven pers, waar simpele radio-tvbladen zoals Humo soms de kat de bel aanbonden (niet te verwarren met die fake joke Bellingcat). Wat bleek? Omdat Duitsland sinds haar Grüne Wende, vaak elektriciteit te veel had, profiteerden alle landen rondom ons van spotgoedkope energie in bepaalde periodes. Iedereen, behalve wij. Onze hoogspanningslijnen geraakten niet tot in buurland Duitsland, wat sinds kort nog maar eens duidelijk werd. Toch onbegrijpelijk niet? België dat tussen Frankrijk en Duitsland ligt, moest zijn elektriciteit duur blijven betalen aan de Franse maatschappijen die de hele energievoorziening bij ons in handen hadden gekregen en Frankrijk profiteerde wel van goedkope Duitse elektriciteit. En nu, nu de prijzen ons op termijn naar een Griekenlandscenario zullen leiden, nu bakkeleit onze overheid over de pensioenen. Een minimumpensioen dat zelfs niet volstaat om een kamertje in een rusthuis te betalen, zodat de kinderen nog fors moeten bijbetalen bovenop de gestegen levensduurte. Degenen die het iets breder hebben en van pa en ma nog iets kunnen erven mogen daarvan dan een flink stuk aan de staat betalen. Voor verwanten niet in rechte lijn, een zus of broer, is het nog erger. Zelfs als je samenwoont in een huis, kun je dan de erfenisrechten op dat huis meestal niet betalen. Ons pensioenstelsel is trouwens een heel slecht systeem, ingevoerd omdat de staat weer geld nodig had en ons appeltje voor de dorst inpalmde. In Nederland heb je grote pensioenfondsen die lucratieve beleggingen doen. Vooral bij de grote fondsbeheerders zoals Blackrock, geen ethisch bedrijf, maar kom, je heb dan ten minste bij vastgoedprojecten in je land als belegger nog iets in de pap te brokken. Wij hadden niets, een leeg Zilverfonds. Onze kinderen moeten voor ons pensioen werken en hun kinderen voor dat van hen. Elk kind wordt zo met een molensteen om de hals geboren, dat is slavernij van ouder op kind. Vroeger zou hier een Panorama over worden gemaakt. (21 juli 2022)
Onae Vlaamse tvzender doet wel nog aan onderzoeksjournalistiek. Extreem-rechts is daarbij een geliefd thema. Ze duiken dan heel diep in het Darknet en doen zich voor als sympathisant. Alles wat kritisch is voor de neoliberale-technocratische machtsstructuur in de wereld wordt uit de weg gegaan. De pers, ooit de vijfde macht genoemd, is nu een instrument van de uitvoerende macht geworden. In oudere films kun je nog zien hoe journalisten politieke schandalen aan het licht mogen brengen van hun hoofdredacteurs, soms met wat tegenwerking, dat wel. Slachtoffers die zich door de drie machten slecht behandeld voelden, konden dan naar de pers stappen zodat er toch schot in de zaak kwam. Die tijden zijn voorgoed voorbij.
Het nieuws wordt gemaakt op maat van de macht. Wie dat aan de kaak stelt krijgt de stempel “fake news”. Wat men niet begrijpt is dat dit niets oplost. Want of het nu de waarheid is of niet, geloof is gebaseerd op respect en vertrouwen. En laat het nu die dingen zijn die ik heb verloren als het om de massamedia gaat. Het gaat niet meer om wat gebeurt, maar om wat ik mogelijk acht dat gebeurt. Ik ben op het punt aangekomen dat niets me kan nog verbazen. Kom maar af met je factcheckers, experts van het zevende knoopsgat, memes en reality shows. Ik wantrouw alles, zelfs het weerbericht dat ook nooit klopt.Is het bericht van de VN, dat honger goed is omdat zoiets voor harde werkers zorgt, waar of niet waar? Bestaat dat gedenkteken in Georgia, waarop staat dat slechts 300.000 mensen op aarde mogen leven, echt en is het nu opgeblazen? Hebben wij samen met Nederland, Italië, Duitsland en Engeland mini-nukes for a nuclear first strike B61-12 aangekocht? Worden wij zo de Europese frontlijn voor WO3 tegen Rusland? Pfff, het zou zomaar kunnen. Deze keer hoop ik wel dat het fake news is. Of make news, whatever.
