Ons ingebakken schuldbesef is wellicht ontstaan door de empathie die je met je medemens voelt. Als het een schuldcomplex wordt, d.w.z. dat je elk ongeluk als je eigen schuld ervaart, speelt er wellicht een extreme graad van zelfoverschatting mee. Zoals gebleken uit de coronacrisis werd zeer veel moeite gedaan om ons zo’n ziektebeeld aan te praten. Kindjes waren niet ziek maar uitermate besmettelijk en mochten oma geen kusje meer geven. Iedereen moet handen duchtig ontsmetten voordat hij iets aanraakt en alle spullen die anderen hebben gebruikt eveneens met ontsmettingsmiddel schrobben. Ook in de vluchtelingencrisis, de rassen- en genderkwesties wordt deze therapie toegepast. Dit zijn slechte, ik zou bijna zeggen, ziekelijke voorbeelden van empathie opwekken.
Dat de gewone mens geen aansporing nodig heeft om mee te voelen met zijn lotgenoten, werd nog maar eens recent bewezen door de heldhaftige man die twee kinderen uit het water redde en er zelf het leven bij liet. Dat gebeurt veel, mensen die ten koste van hun eigen leven anderen redden. Zo zit een mens in mekaar, hij denkt niet na en springt het water in. Toch proberen de media en hun broodheren voortdurend ons als mens te degraderen tot laf en egoïstisch. Een bekend voorval is dat van de vrouw die in een zijstraat van een druk centrum in New York talloze messteken krijgt en ondanks de vele voorbijgangers niet geholpen wordt. Achteraf bleek dat van het hele relaas, als zou niemand gereageerd hebben, niets aan was. In veel experimenten, zoals dat van Milgram met de dodelijke electroschokken, probeerde men het gebrek aan empathie en gehoorzaamheid aan een autoriteit aan te tonen. Alsof men dan al bezig was om een totalitair luchtje te scheppen.
Nu is schuld al van het begin der tijden een geliefd machtsinstrument geweest. In de christelijke sfeer is er zelfs de erfzonde van onze voorouders Adam en Eva en bijgevolg de erfschuld waarmee elke zuigeling geboren wordt. Niemand is onschuldig, dus een strenge autoriteit die iedereen controleert is daarbij gerechtvaardigd. Het voorziet elke machthebber van een stevige hamer waarmee hij zelfs de doodstraf over iemand kan uitspreken. Tot welke afschuwelijke taferelen zoiets leidt, kon men onlangs aanschouwen in Oklahoma, waar de pleger van een vreselijke moord hetzelfde lot onderging als zijn slachtoffer, een doodstrijd met stuiptrekkingen incluis. Dit is de bijbelse regel “oog om oog, tand om tand” die in een godsvruchtig land als de VS nog wordt toegepast. In sommige moslimlanden ook, maar ja, daar verwachten we dat van. Bij de Amerikaanse doodstraf wordt het schuldbesef van de naasten – was ik maar vroeger naar huis gegaan bij voorbeeld? – omgezet in wraak. Deze wraak zou dan gestild worden bij het zien lijden en sterven van de dader. Maar ook hier toont de gewone burger zich soms beschaafder dan de autoriteit. Soms geven de nabestaanden toe dat het gebeuren hen heeft geschokt. Soms pleiten ze zelfs voor de omzetting van de straf in levenslang.
Waar het schuldbesef niet wordt aangemoedigd door de wetgever is bij abortus en euthanasie. Zo was er in Texas heel veel te doen rond de “hartbeat ban”, een wet die verbiedt dat na zes weken nog een abortus wordt uitgevoerd, precies omdat dan het hartje begint te kloppen en je al die mooie echografietjes mee naar huis krijgt. De hele “moral majority” viel over deze wet en de Texanen werden de grond ingeboord, zoals vroeger alle tegenstanders van abortus werden weggezet als extreem-rechtse WASPS. Nu kunnen er gevallen zijn waarbij een kind krijgen een enorme belasting voor de moeder kan zijn: de jonge leeftijd, na verkrachting, als er gevaar voor het leven van de moeder is. Maar dat neemt niet weg dat je een leven beëindigt, want is een kloppend hart niet juist dat… het begin van het leven? De moeders zelf ervaren zoiets veel realistischer. Er is geen vrouw die zich niet schuldig voelt over een abortus, zelfs als ze dat rationeel kan vergoelijken en de publieke opinie aan haar kant heeft.
Dat euthanasie ook enorme schuldgevoelens oproept bij familieleden hebben we ook in ons land meegemaakt. Ook hier grijp je in het leven van een mens in en de noodzaak ervan is soms niet erg duidelijk, vooral als het om mensen met psychische problemen gaat. Of om dementerende oudjes of jonge kinderen die niet meer of nog niet oordeelkundig zijn.
Misbruik maken van het altruïsme van mensen is dan ook bijzonder laf- en laaghartig, iets dat dankzij de hoge vlucht van de digitale communicatie via corona weer tot vriendschapsfraude leidt. Awoe, nog maar eens een gevaarlijke bijwerking.
