Onder de ironische titel “De tijd van je leven” liet Zembla op de Nederlandse tv een aantal twintigers aan het woord die bij de generatie Z horen. Ik heb me vroeger ook al afgevraagd waarom voor de jongeren steeds naar de laatste letters van het alfabet wordt gegrepen. X, Y en nu dus de allerlaatste letter: Z. Zou hogepriester Claus dan toch gelijk krijgen? Is dit echt de laatste generatie van de mens zoals we die nu kennen? Zullen deze jongeren die in het jaar 0, dus in 2050, ook rond de vijftig zijn, dan verdwijnen, of iets vriendelijker, de grote transitie hebben doorgemaakt? Generatie C van cyborg? Ik las ergens een quote van iemand uit de kunstenwereld die aangaf dat artificiële intelligentie de wereld menselijker zou maken. Even dacht ik dat ik snel naar de oogarts moest. Maar nee, dit was bittere ernst.
De adolescenten die ondervraagd werden in het programma hadden allen een inzinking gekregen: de trendy burn-out of de vertrouwde depressie. Ze waren er wel wat kritischer door geworden, wat toe te juichen is. Soms is een geestelijke meltdown nodig om tot besef te komen. De oorzaken waren immers als vanouds bekend. Uitputting, vertwijfeling, wanhoop, doorgedreven ambitie en de tomeloze druk van de maatschappij… jawel, de condition humaine ten voeten uit. Wat de mooiste tijd van je leven kon zijn werd een hel. Van jongs af aan worden kinderen aangepord om de beste te zijn. Nu alles gemeten wordt in punten en percentjes moeten leerlingen zelfs eigen competentietesten uitvoeren. In de klassen worden ze in groepen onderverdeeld naargelang de behaalde resultaten. De score voor wiskunde bleek daarbij vooral bepalend. Het werkte stigmatiserend voor degenen die in lagere groepen terechtkwamen. Wellicht zal de een of andere onderwijseconoom berekend hebben dat deze segregatie handiger is voor de leerkracht en beter voor de score van de klas en de school, maar aan het nefaste effect voor de geestelijke gezondheid van de klasgenootjes werd niet gedacht. Daar is het compartimentje weer. Of willen ze zo vroeg mogelijk de grote talenten van het kaf scheiden? Gedragspsychologie is een topper in zowat alle domeinen van ons leven. Ik moest dan ook onmiddellijk denken aan dat experiment van die Amerikaans juf die haar leerlingen opdeelde in blauw- en bruinogigen, waarbij de eerste groep en dan de laatste groep als slimste kinderen werden aangeduid. Ze merkte hoe de slimme groep zich zelfzeker en dominant ging gedragen en hoe de anderen zich slecht in hun vel voelden en weerspannig of teruggetrokken werden. Ze kreeg met veel tegenstand te maken, omdat dit bedoeld was om kinderen van het racisme in de VS bewust te maken. Is het niet verwonderlijk dat deze techniek nu ook wordt gebruikt om leerlingen te verdelen? Een van de meisjes in het programma gaf aan dat ze dit vernederend vond, toen ze naar een lagere groep moest. Zo gaat dat nu, waar vroeger bollebozen werden uitgemaakt voor freaks of geeks zijn ze nu hot. Het komt er op aan om te slagen in het leven. Zelfs de oppervlakkige influencers op de sociale media zijn ongelooflijk getalenteerd in coifferen, maquilleren, kasten opruimen, kleren kopen en… fortuin maken. Een van de jongeren verwoordde het zo: ‘en dan zit je daar, diep ellendig en dan zie je al die blije, geslaagde mensen. Maar, je post natuurlijk enkel de positieve dingen’. Dat laatste vond ik dan weer verheugend, want het gaf aan dat de burn-out toch een soort wake-up call was geweest. De jongeren zochten dan ook opnieuw de fysieke aanwezigheid van hun leeftijdgenoten op, in verenigingen, studentencafés en dies meer. Ze begonnen zich ook vragen te stellen over het hele smartphone gebeuren. Toch bleef het me droevig stemmen. Dit waren stuk voor stuk brave jongeren. Ze wilden het goede doen, studeren, een relatie opbouwen, het maken in de wereld. Dat waren dan nog Nederlandse jongeren van wie je meer bravoure zou verwachten. Uiteraard zijn die er ook nog wel, maar de experts leken toch aan te geven dat het om meer dan enkelingen ging, dat het een trend was.
Een van onze toonaangevende psychologen, Paul Verhaeghe, kwam in deze uitzending ook aan bod. Ik had al enkele jaren geleden zijn boek “Identiteit” gelezen, waarin hij aangeeft hoezeer de neoliberale maatschappij met haar obsessie voor succes de mens vereenzaamd en vertwijfeld achtergelaten heeft. Wie niet slaagt is ziek. Kinderen zouden ook daardoor een veel te beschermd leven leiden. In technisch-materiële zin misschien wel, maar wat geestelijke bescherming betreft is er een enorme verarming. Welk kind kan nog ervaren hoe warm en veilig het is om zijn eerste levensjaren thuis bij moeder door te brengen? Welk kind weet wat het is om ‘s middags even over huis te gaan waar mama met de boterhammen klaar staat? Kinderen die de eerste twee levensjaren in een vertrouwde omgeving met dezelfde personen vol liefde en aandacht kunnen doorbrengen zullen alles meekrijgen om volwassenen te worden die stevig in hun schoenen staan. Als ze dan nog hun basisonderwijs en misschien nog hun secundair dicht bij huis en met dezelfde leerlingen kunnen volgen, zodat vriendschappen voor het leven en vertrouwenspersonen bij de leerkrachten ontstaan, dan krijg je als jongere een stevige basis. Dan durf je opstandig zijn, dingen in vraag stellen, risico’s nemen en van je fouten leren. Als je dan tijdens dit proces van opgroeien tragische gebeurtenissen meemaakt, heb je altijd mensen om op terug te vallen en dat zijn echt mensen, geen digitale vreemdelingen of een noodnummer van de overheid.
De Pano-reportage op onze TV1 hakte er nog steviger in, omdat het hier specifiek over de psychische hulpkreten en de ontoereikende psychiatrische hulp, een oud zeer, ging. Uit het relaas van de jongeren en hun ouders kon je echter het bredere maatschappelijke perspectief ontdekken. De uitspraak: ‘op een bepaald moment dacht ik: wat is mijn nut hier op deze wereld ?’ kwam hard aan. Daar sprak zo’n terecht begrip uit van de manier waarop onze wereld mensen behandelt, dat je nekharen ervan gingen rechtstaan. De mens als instrument, als machine, een wezen dat nuttig moet zijn. Een andere jongere zei dan weer dat hij wilde dat hij normaal was. Ook dat ging recht naar mijn hart, want daar gaat het in deze wereld immers om. De norm volgen die de autoriteit je oplegt. En onderwijs duwt je altijd terug naar de laagste middelmaat, zodat de enkeling nog meer kan excelleren. Van kinderen wordt geen spontaneïteit verwacht, laat staan buiten de lijntjes kleuren. Daar hebben ze trouwens ook geen tijd meer voor. Ik heb het te studeren volume zien groeien bij mijn kinderen en desondanks kreeg ik de indruk dat ik met minder lijvige cursussen er toch meer aan over heb gehouden. De nefaste invloed van de sociale media met zijn perfecte mensen kwam ook hier weer aan bod, bij monde van een meisje dat zich had uitgehongerd om aan dat ideaal te beantwoorden. Een ander meisje, lief en gevoelig, die paardentherapie had gevolgd, was zelf uit het leven gestapt. Deze jongeren waren geen twintigers zoals in de Nederlandse reportage, maar vijftien- en zestienjarigen, zodat dit wellicht het vorige stadium toonde. De twee uitzendingen vulden mekaar goed aan. Ik vermoedde dat de geestelijke gezondheidszorg bij onze noorderburen beter was, maar dat kon ik er niet uit opmaken. Wel klaagde de Leuvense prof Psychiatrie over het feit dat de cijfers zo traag doorkwamen vanuit de instanties, drie jaar voor het aantal zelfdodingen bij jongeren. Dag en nacht verschil met de coronacijfers die we dagelijks door onze strot kregen geduwd. Ik vond dit ook een teken aan de wand. Deze Pano leverde immers geen groot kamerdebat op, want de sluiting van de kerncentrales was belangrijker.
In Nederland noch in België ging het hier om kinderen uit armoedige, disfunctionele gezinnen. Nee, dit waren zonen en dochters uit de middenklasse, niet van ouderliefde of materiële welstand gespeend. Je zou denken dat dit bij politici de alarmbel zou doen luiden. Maar nee, tegelijk werden arbeidsvoorwaarden als avondwerk en langere werkdagen goedgekeurd. Een maatregel die de aandacht die tweeverdieners aan hun tieners kunnen besteden nog zal beperken. Wat later werd ook bekend dat in een kinderdagverblijf een baby van zes maand met hersenbeschadiging was weggehaald. De instelling in kwestie werd opgevolgd door Kind en Gezin wegens vroegere klachten.
Wat is er toch aan de hand met dit land, dat het zelfs zijn kinderen niet kan (wil?) beschermen? De jongeren in beide landen gaven ook aan dat de hele corona-affaire hen nog dieper in de put had geduwd. De sociale isolatie, het niet meer naar sportclubs of op reis kunnen gaan, de onzekerheid van nu weer eens wel en dan weer niet, al deze dingen hadden hun psychische ontreddering verergerd. In het boek van Robert Kennedy jr. worden een lange reeks experimenten, bijeenkomsten en simulaties besproken die als voorbereiding voor een pandemie dienden. Ze zijn gebaseerd op officiële documenten die op basis van de “Freedom of Information Act” in de VS werden vrijgegeven. Deze informatie, die dus niet kan worden afgedaan als fake news, toont aan dat de militaire inbreng groot was. Het is zelfs zo dat de geestelijke beschadiging die folterpraktijken zoals sociale isolatie meebrengen gewoon werden vermeld. Een expert verklaarde dat je nog beter vijftien sigaretten per dag kunt roken, dan als mens in eenzaamheid te leven. Je levensverwachting zou met de helft toenemen. Omdat sociale isolatie (omvattend: mondmaskers, social distancing, lock-downs, beperking bijeenkomsten en bewegingsvrijheid) door de coronamaatregelen wereldwijd werden toegepast zou je niet alleen van een misdaad, maar van een misdaad tegen de mensheid kunnen spreken. En tegen onze kinderen, maar in een oorlog zijn die ook maar “collataral damage”.
Wat kunnen we als ouders doen? Als het weer de verkeerde weg op gaat – en de tekenen wijzen er op ondanks de versoepelingen – kun je overwegen om je kinderen naar een dorpsschooltje of Steinerschool te sturen. Je kunt thuisonderwijs overwegen of met andere ouders iets opzetten. Als ze hoger onderwijs volgen, stimuleer en help je kinderen dan om met vrienden of streekgenoten een huis te huren waar ze samen kunnen leven. Maar als dat niet lukt dan is je kinderen weerbaar maken de beste oplossing. Dat is trouwens altijd beter. Dat doe je niet door ze gevechtssporten te leren of er bullebakken van te maken, maar door liefde en aandacht. Laat ze rebelleren en ‘foert’ zeggen. Laat ze verantwoordelijkheid nemen en fouten maken. Hoe sneller ze de fatale sprookjeswereld doorprikken waarmee machthebbers ons verleiden, hoe steviger ze in hun schoenen zullen staan. Vertel ze hoe fantastisch ze zijn en hoe belangrijk ze zijn in onze wereld. De generatie die nu aan het roer staat is totaal verziekt, maar misschien kan de nieuwe garde de wereld echt ten goede veranderen. Niet generatie Z, niet het einde, maar generatie A, generatie Alfa, een nieuw begin. Zoals Herman Van Veen al zong bij de geboorte van zijn dochter: “De wereld is niet mooi, maar misschien kun jij hem een stukje mooier maken.”
