In de middeleeuwse Faust-legende wordt de strijd belicht van de wetenschapper die weg wil van het theoretische, terug naar het praktisch waarneembare, en daartoe een pact met de duivel sluit. In onze tijd heeft zich eenzelfde strijd ontbonden, maar met nieuwe middelen. We hebben nu de wetenschappers die zich verlaten op computermodellen, statistieken, kansberekening, speltheorie, prognoses en extrapolaties die een vertekend beeld van de werkelijkheid schetsen. Zo worden hulpmiddelen die beloofden dat ze dankzij hun grote rekencapaciteit meer precieze resultaten zouden bieden, juist het tegenovergestelde. Dat betekent niet dat dit niet zou kunnen. Het betekent wel dat correcte resultaten niet de doelstelling zijn.
Immers, zo’n goede twee eeuwen geleden werd een nieuw duivelspact gesloten. De wetenschap die vroeger in dienst van de kennis stond, om de koning en zijn onderdanen het voordeel van welvaart te bieden, kwam nu in handen van de grote koopmannen die er enkel winst mee wilden maken. Ze kochten zich in bij universiteiten, politieke partijen en alle organisaties die invloed op de grote massa uitoefenden. In een mooie docu op Arte, getiteld “L’homme a mangé la terre”, wordt aan de hand van unieke filmfragmenten getoond hoe de laatste industriële revolutie met een grootschalige vernietiging van onze leefwereld begon. Hierbij werd geen enkele consideratie getoond met mens en milieu. Zo ontdek je dat men om de olie-industrie uit te breiden alle lokale trammaatschappijtjes in de VS opkocht om bussen op olie uit te baten. De berg afgedankte trammetjes op elektriciteit die geen luchtvervuiling meebrachten wordt getoond, alle vervangen door bussen met ongezonde uitlaatgassen. Met het Fordisme en de lopende band komt dan de explosie van goedkope auto’s voor iedereen, waarvoor je dan de prijs van afstompend werk, zo mooi getoond door Charlie Chaplin in Modern Times, en nog meer milieuvervuiling betaalt. Ondertussen heeft de petroleumindustrie zich vertakt naar chemie en farmacie, opnieuw sectoren die maximale winsten tegenover maximale vernietiging van ons leefmilieu stellen. De gekke wetenschapper komt optimaal aan bod in het Manhattan project. Bij de proefneming van de atoombom sluiten de onderzoekers weddenschappen af: zal de aarde er wel of niet door vernietigd worden? De neezeggers winnen en enkele weken later worden er twee atoombommen op grote Japanse steden gedropt. Maar de vreugde kan niet meer op. Er worden plannen gemaakt om met kernbommen bergen op te blazen voor mijnexploitatie, de loop van rivieren te veranderen en ga zo maar door. Met de komst van de prefab worden in sneltempo allemaal identieke huizen gebouwd en ontstaan de tuinwijken met tal van elektrische snufjes. In een grappige tv-spot prijzen Ronald Reagan en echtgenote deze apparaten aan. De zonnewoningen die in Florida hun energie voor tachtig procent uit de zon zullen halen – toch geniaal in een streek waar het altijd zonnig is, zou je denken – komen er wel niet.
Kortom… waar wetenschap en economie samenkomen is de mens altijd de pineut. Wat telt is het geld dat een kleine groep koopmannen op een paar honderd jaar verzameld heeft om de hele wereld, mens en milieu incluis, te kopen. Hiervoor corrumperen ze alles voor eigen gewin. Ze verleiden de consument met comfort, nadat ze ervoor gezorgd hebben dat hij steeds minder tijd heeft en dat gemak nodig heeft. Ze kopen de politici, journalisten en wetenschappers om, zodat die zelfs zonder dat ze het zelf beseffen meehelpen aan de vernietiging van hun eigen bestaan. Hun enig motief is “return on investment”, zelfs als ze daarmee hun imago van goeddoener willen propageren. Ontwikkelingshulp zorgt ervoor dat hun kapitaal nog groeit. Dit geld komt immers nooit de economie van het ontwikkelingsland zelf, maar dat van de donor ten goede. Net zoals ze hun zorg om het milieu gebruiken als dekmantel om de lucratieve groene economie te spijzen. Mecenaat is dus uitgestorven. R& D wordt uitbesteed aan de universiteiten die grotendeels worden gefinancierd door de belastingbetaler. Het resultaat wordt ten gelde gemaakt door de industrieel die het voorschot heeft betaald, soms via een spin-off die dan nog de eerste fase van ontwikkeling mag financieren. Het nefaste gevolg is dat innovaties geen tijd meer krijgen om getest te worden, laat staan de implicaties voor mens en maatschappij op langere termijn te evalueren. Het moet allemaal snel en sneller gaan. Waar dit toe leidt in de farmasector wordt met tal van praktijkvoorbeelden uit de doeken gedaan door prof. Peter Gotzsche in zijn boek “Dodelijke medicijnen en georganiseerde misdaad”, waarmee hij in 2014 de Medical Association’s Book Award won, jawel. Voor de duidelijkheid wil ik erbij vermelden dat “georganiseerde misdaad” in de titel niet op de maffia of gangsterbendes duidt.
Toevallig kreeg ik weer eens de link toegestopt van het exposé dat onze topviroloog in het jaar 2019 in het Londense Chatham House gaf, bedoeld als cursus om een pandemie aan de bevolking te verkopen. Het was een jolige bedoening, bij wijlen had je het gevoel dat je naar stand-up comedy zat te kijken. Het publiek lachte gewillig mee en leek niet te beseffen dat het ook over doden en begrafenissen ging. Net als de eerste keer bleef ik er als gebiologeerd naar kijken, met een mengeling van gène en groeiende ergernis. Ik besefte nu, voortschrijdend inzicht no doubt, dat ons landje en zijn gepeupel hier nog maar eens belachelijk werd gemaakt. De verkoop van de Mexicaanse griep, die volgens experts geen pandemie en zelfs geen epidemie was – en volgens velen ook niet Mexicaans – was in België goed geslaagd. In een klein land ging dat wel makkelijker, gaf de spreker toe. Nu ja, misschien zijn de bewoners van een klein land beter in het ootje te nemen. De Nederlanders, ook klein maar megagroot in gedachten, vertellen in hun moppen ook al hoe dom we zijn. En voor de Fransen blijven we nu eenmaal “les petits belges”. Zo wordt er dus over ons gepraat, dacht ik. Met een misprijzen dat ook in andere hoge kringen, zoals die van politiek, media en high commerce en finance, gebruikelijk is. Als het kleineren van de gewone mens nodig is om hun autoriteit te ondersteunen, dan staan ze slecht op. Want wat ook uit die voordracht van onze topviroloog bleek was dat ze alles uit de kast moeten halen om mensen te overtuigen en te blijven overtuigen. Hoe lang duurt het nog voor iedereen ontdekt dat de keizer geen kleren draagt?
