Of we het nu merken of niet, aanvaarden of niet, haten of niet, IT neemt een steeds grotere plaats in ons leven in. Zo werd onlangs bekend dat Facebook niet meer in is bij het jonge volkje, dat dit vehicle heeft ingeruild voor TikTok, een medium dat een aandachtsspanne van 3 tot 30 seconden per filmpje vraagt. Nu is het concentratievermogen bij veel kinderen al erg geslonken. Bovendien zouden ze nu nog langer op dit instrument tokkelen. Je zou je dus kunnen afvragen of dergelijke media wel pedagogisch verantwoord zijn.
Maar de sociale media leggen enkel het tipje van de ijsberg bloot. Want de stroomlijning van onze gedraging is al veel langer bezig. Ze is zo oud als onze handelsgeest. Wie nu zelf groenten en fruit begint te telen ontdekt al snel hoezeer onze diversiteit beperkt werd door allerlei commerciële drijfveren. Wie zelf gaat zaaien ontdekt een reusachtige waaier van eetbare planten die prachtige namen dragen, zoals de Egyptische wandelui en brave Hendrik. Of de suikerwortel die vroeger voorbehouden werd aan de adel. Van die enorme diversiteit in voeding is maar een pover aantal variëteiten overgebleven. Net zoals de mens nu eenheidsworst moet worden, is dat bij plant én dier al een gegeven.
Ook de hygiëne die ons door de industrie wordt opgelegd heeft onze leefwijze én gezondheid drastisch bepaald. Het veelvuldig gebruik van tandpasta, zeep, badschuim, douchegels en allerhande toiletspullen, vaak met allergene bestanddelen, werd bijna dwangmatig gepromoot, net als het gebruik van poetsmiddelen met gevaarlijke stoffen, van chloor tot zoutzuur. Daarom vond ik het zo fijn dat Thomas Siffer, de oude hoofdredacteur van Flair, kwam vertellen dat hij al tien jaar gewoon water gebruikt voor zijn lichaamsverzorging en dat hij zich daar wat tanden, huid en lichaamsgeur betreft erg proper bij voelt. Hij mocht dat zelfs vertellen op de nationale radio. Integere dermatologen zeggen immers al heel lang dat een goed bacterieel evenwicht op het lichaam voor een gezonde huid zorgt. Dat geldt trouwens ook voor de microben in het lichaam die de vlotte stofwisseling regelen.
De commercie heeft dus onze manier van leven bepaald door de behoeften te creëren waar zij makkelijke winsten mee konden scoren. Dat deed ze met de verleiding en indoctrinatie van marketing en reclame. Er is evenwel niets dat zo heftig in ons leven heeft ingegrepen als de digitale invasie die nu naar een triest hoogtepunt stormt. Want het mag allemaal wel leuk en science fiction lijken, de werkelijkheid is van een ongekende duisternis die over de mensen hangt.
In de Arte-docu “Dr. Zuckerberg. Your health and big data” komt de digitalisering – of moet ik zeggen… virtualisering? – van de gezondheidszorg aan bod. Dat zowel Gates als Zuckerberg zich zonder enig medisch diploma in de medische wereld lanceren, is genoegzaam bekend. Correctie: de echtgenote van Zuckerberg is een kinderdokter. Zij is dan ook de spreekbuis van het bedrijf. Met ronkende woorden worden we weer in het verhaal getrokken en dat komt neer op een geneeskunde die vanop afstand zal worden beoefend, via apps en gadgets die al je biometrische data doorgeven, zonder enige garantie van privacy. De happy few zullen dan in weelderige ziekenhuisressorts behandeld worden met de nieuwste technologische snufjes. Langer leven zal tot de mogelijkheden gaan behoren, wat bestseller auteur Yuval Noah Harari de kritische opmerking ontlokte dat we een geneeskunde met twee snelheden zullen krijgen, een voor de rijken en een voor de rest. Ik voel me daar niet door aangesproken. Om langer te leven pas ik liever een andere methode toe: geen medicijnen, artsen of ziekenhuizen, tenzij het niet anders kan. Voor het overige: een stoïcijns leven nastreven, vol natuurlijke levensgeneugten. Je hoeft geen metalen knieën te steken als ze wat stijf worden van de ouderdom. Gewoon blijven wandelen is al genoeg. Je moet ook niet voor het minste pijntje naar de dokter te lopen, want dat is misschien de volgende dag al weg. Het schoentje wringt hem bij de acute gevallen en daar heeft de Dr. IT geen antwoord op.
In de rurale gebieden in Frankrijk is steeds meer geen huisartspraktijk, tandarts of ziekenhuis binnen een aanvaardbare perimeter aanwezig. In de docu zag je een man van middelbare leeftijd in een soort van witte wachtkamer met tv-scherm zitten, waarvan een arts hem toesprak. De man was blij dat zoiets er ten minste nog was. Als brave onderdaan aanvaarden we weer maar eens dat we voor een persoonlijk medisch consult het met een digitaal scherm moeten stellen. Ook bij ons lijkt het er op dat dit zal gebeuren. In de landelijke streek waar ik woon is geen tandarts meer die nog patiënten aanneemt. Er is een groepspraktijk op 20 km rijden, waar je twee maand moet wachten. Met de huisartsen is het eveneens zo. Als ze meer dan 5 km moeten rijden, aanvaarden ze je niet. Desondanks blijft de numerus clausus bestaan. Het excuus zal wel zijn dat het is om misbruik tegen te gaan, want hoe meer artsen hoe meer consultaties, maar door deze schaarste wordt Doctor Google wel mooi voorbereid.
Uiteraard wordt het weer allemaal erg aantrekkelijk voorgesteld, dat virtuele dokteren. Veel drukbezette mensen zullen overtuigd worden door de tech en het comfort, de twee ultieme verleiders van de digitale revolutie. Niet meer oeverloos zitten op slechte stoeltjes in de wachtkamer van de dokter, is al zoiets. Niet meer ongerust zijn over je hart dat wat sneller klopt of je pijn in de onderrug. De ingebouwde chip alarmeert je bij elke abnormaliteit in je lichaamsfuncties. Ik weet niet of dat een geruststelling of een voortdurende bron van paniek is. Maar het bekt goed. Wat fans van de medische IT niet weten, of niet willen weten, is dat degenen die hen virtueel behandelen geen medische achtergrond meer hebben, net als hun bazen trouwens, maar apparaatbedieners zijn. Dat vind ik een gevaarlijke ontwikkeling.
Dat je gezondheid in de handen leggen van medische leken zomaar kan, wordt aangetoond door de fascinerende opkomst en val van Elisabeth Holms en haar biotech bedrijf Theranos. Zonder enige medische vorming, of zelfs maar een universiteitsdiploma wordt ze CEO van een miljardenbedrijf, waar niet alleen generaal Mattis en Kissinger in de beheerraad zitten, maar ook tal van gehaaide captains of industry. Dit geeft aan hoe ook zij in de luren worden gelegd door iemand die het draaiboek van Gates, Jobs, Zuckerberg en andere techgiganten op een schitterende wijze volgt. Net als Steve Jobs staat ze op het podium haar medewerkers op te jutten. Net als Gates houdt ze geleerde Ted Talks. Ze is ook een geliefde en geëerde gesprekspartner van de meest ervaren nieuwsankers en talkshow hosts. Het was zoals een van de oudere financiers, wel een arts, bekende: ‘die grote tech-jongens zijn zo allemaal. Het is een andere manier van zaken doen, daar zijn wij te oud voor’. Tekenend is ook dat ze een vroegere Google-medewerker en machinebouwer inhuurt, wanneer haar gadget niet werkt. Niks medisch dus, maar dat heeft haar van het begin af aan niet geïnteresseerd. Ze was geobsedeerd door de vedetten van Silicon Valley en zocht in die sector naar een briljant idee dat de wereld kon veroveren. Ze werd getroffen door het feit dat de laboanalyse van bloed zoveel dagen in beslag nam. Zou het niet geniaal zijn dat je die uitslag onmiddellijk hebt, met één eenvoudig druppeltje bloed? Al snel ontdekte ze echter dat er meer druppeltjes nodig waren en dat de tijd niet korter kon. Het apparaat werkte ook niet, dus greep ze naar de bekende diefstaltruc van “reversed engineering” (haal een product van de concurrent uit mekaar en steek weer in mekaar onder je eigen naam) en toen ook dat niet lukte werd gewoon een bestaande machine gebruikt, met het merkplaatje er zelfs nog op. Dit was opgesteld in een geheim lab dat “Normandy”, heette, die van D-day, je weet wel. Ze werd aangeklaagd voor fraude, maar over de vele slachtoffers die haar nep-bloedanalyses wellicht veroorzaakt hebben, wordt minder ophef gemaakt. Ik kan me nochtans voorstellen dat het niet tijdig ontdekken van agressieve kankers dodelijke gevolgen kan hebben. Anderzijds kan het foutief ontdekken van kanker veel geestelijke ontwrichting meebrengen. Maar misschien volgt dat nog, de class action suits.
Medicijnen die niet werken, die zelfs gevaarlijker kunnen zijn dan de ziektes zelf, autobatterijen die ontbranden, raketten die ontploffen, ongezonde voedingsproducten, milieubelastende verpakkingen en dies meer wijzen er op dat onze technologie maar op zeer weinig en zeer specifieke terreinen vooruitgang boekt. Want zelfs in de gerobotiseerde auto-industrie zie je nog veel mensjes met instrumentjes rond de spullen huppelen. Dat werd ook duidelijk in de fascinerende documentaire “Ascencion” over de Chinese droom. De titel refereert naar een tekst uit een gedicht van de overgrootvader van de regisseur, Zheng Ze : “Hand on my sword, I ascend the tower. I gaze afar, hoping to relieve my worries. The tower is too high to climb; instead, my troubles only grow.” Je hoort geen commentaarstem, enkel de beelden en de mensen spreken. Je ziet het repetitieve werk dat ze uitvoeren en hoeveel manuele arbeid dit inhoudt. De scène in een fabriek waar ze opblaasbare poppen voor de seksindustrie maken is ronduit hilarisch. Tussendoor verneem je dat die vrouwen een 10-urige werkdag hebben, omdat een opzichtster komt reclameren dat iemand geen 10 uur gewerkt heeft. Op straat worden werknemers geronseld. Een stem roept door de micro de vereisten. Er is blijkbaar een keuze tussen zitten en staand werk. Als je tien uur aan een stuk werkt is dat belangrijk. Ik herinner me nog de beelden van Chinese arbeiders die staand in slaap vielen op hun werpkplek. Merkwaardig vond ik de eis dat ze een volledige vingerafdruk moesten hebben, dus niet geschikt voor de mannen van de conservenfabriek (oud grapje). Ontspannen doen ze met games en junkfood. De straten ogen netjes, met supermoderne buildings en kleurige pretparken, zoals in de meeste totalitaire landen. De laagste arbeiders koesteren duidelijk geen dromen meer, maar de iets beter gesitueerden worden Silicon-Valleygewijs geprept voor de Chinese droom. Waar is Jack Ma, denk ik dan. Een commerciële topper in China zijn is blijkbaar ook een heikel avontuur. Het leverde al bij al een trieste bedoening op. Maar dat de Chinees een volgzame slaaf is werd dan weer tegengesproken door de kritische commentaar onder mekaar. Ik hoop maar dat daar geen repercussies van komen. Er werd ook gezegd dat China de grootste economie van de wereld wil worden. Ik vrees dat ze dan Amerika en de westerse koelies op hun pad zullen treffen. Want China mag wel het werkhuis van de wereld worden, omdat ze daar mensen makkelijker kunnen afbeulen, de leidende supermacht worden, ho maar. Misschien is het volgende oorlogsfront al in de maak. Want veel van die IT-technologie mag dan gebakken lucht zijn, op het vlak van vernietiging van mens en muis is de wetenschap top. (30 april 2022)
